سابقه و هدف: چگونگی ارجاع بیماران به مراکز درمانی و خدمات پزشکی کشور از موضوعات مهم و اساسی در تحقیقات و به عنوان یک اولویت پژوهشی از طرف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور اعلام شده است. با عنایت به وجود ارتباط مستقیم بین شناخت به موقع و سریع مشکل و کاهش عوارض بجا مانده از بیماری، این مطالعه به منظور شناسایی مسیری که بیماران با اختلالات روانپزشکی برای دریافت خدمات درمانی تا مراجعه به روانپزشک طی می کنند، انجام گرفت.
مواد و روش ها: در این مطالعه توصیفی یک ساله تعداد 400 بیمـار که بـرای اولیـن بار بـه مرکز روانپزشـکی زارع مراجعه می کردند، به روش نمونه گیری آسان و با استفاده از پرسشنامه پانزده ماده ای معتبر و مصاحبه بالینی بر طبق DSM-IV مطالعه شدند. اطلاعات بدست آمده به صورت توصیفی و با کمک آزمون مربعات مورد تحلیل قرار گرفت.
یافته ها: از 400 بیمار مورد مطالعه، 5/62درصد مرد، 37.5 درصد زن، 8/61درصد متاهل، 8/35 درصد مجرد، 5/59 درصد شهری، 60 درصد بیماران در گروه سنی 21-40 سال، 3/20 درصد بی سواد، و 3/37 درصد بیکار بودند. 6/49 درصد توسط خانواده و دوستان، 4/28 درصد توسط کادر پزشکی درمانی، 9 درصد خود ارجاع، و 5/6درصد از طریق نیروی انتظامی به مرکز اعصاب و روان زارع ارجاع شدند. 35 درصد (گروه عمده) به زور و اجبار مراجعه داشتند. منبع اولیه درمان در 9/61 درصد کادر پزشکی (بیشترین مورد پزشک عمومی با 8/33درصد)، 3/20 درصد بدون مراجعه قبلی، و 18درصد درمانگران محلی و فالگیرها بودند. 43 درصد بیماران حداقل یکبار به این درمانگران محلی مراجعه داشتند. 7/45 درصد با تاخیر بیش از 2 سال از شروع مشکل مراجعه و 3/52 درصد بیش از سی هزار تومان تا مراجعه اول متحمل هزینه شدند. اختلالات خلقی با 37 درصد، روان پریشانه با 5/33 درصد، و اضطرابی با 7/13درصد شایعترین تشخیص های اولیه بودند.
استنتاج: با وجود الگوی فعلی سیستم ارجاع بیماران روانپزشکی، آگاهی نامطلوب کادر پزشکی درمانی و بهداشتی، دخالت پرعارضه درمانگران محلی، مداخله پزشکان غیرروانپزشک و افراد غیرحرفه ای، ضمن عدم مراجعه عده قابل توجهی از بیماران، بسیاری نیز با عوارض بجامانده از بیماری و تحمل هزینه ای سنگین به نزد روانپزشک مراجعه می کنند که در این موارد پیش آگهی نامطلوب و پاسخ بد درمانی در انتظار بیمار خواهد بود.