---

سابقه و هدف: درد و خستگی از مشکلات بعد از جراحی پیوند بای پس شریان کرونری می‌باشند. از آن‌جایی‌که جهت تسکین درد و خستگی، روش‌های غیر دارویی بر روش‌های دارویی ارجح‌تر می‌باشند، لذا مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر ماساژ بازتابی کف پا بر میزان درد و خستگی بیماران بعد از عمل جراحی بای‌پس شریان کرونری انجام شده است. مواد و روش‌ها: این مطالعه یک کارآزمایی بالینی کنترل شده تصادفی شده شاهددار می‌باشد که بر روی ۸۰ بیمار تحت جراحی قلب باز بستری در مرکز قلب مازندران، در سال ۱۳۹۰ انجام گردید. بیماران در دسترس پس از همسان‌سازی از نظر سن و جنس در دو گروه آزمون و شاهد به طور تصادفی قرار گرفتند. در گروه آزمون ماساژ کف پا از روز دوم پس از عمل به مدت ۴ روز متوالی و به مدت ۲۰ دقیقه در کف پای چپ انجام شد. در گروه شاهد نیز فقط پای بیمار بدون اعمال هیچ فشاری به مدت ۱ دقیقه چرب گردید. متغیرهای درد و خستگی قبل و بعد از مداخله با استفاده از مقیاس معیاری دیداری ثبت شد. یافته‌ها با استفاده روش‌های آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها: نتایج نشان داد که اختلاف معنی‌داری بین درد در دو گروه آزمون و شاهد بعد از انجام مداخله وجود داشت (۰۰۱/۰ p=). همچنین مشخص شد که اختلاف معنی‌دار بین خستگی دو گروه آزمون و شاهد بعد از انجام مداخله وجود دارد (۰۰۱/۰ p=). استنتاج: بر اساس یافته‌ها ماساژ بازتابی کف پا به عنوان یکی از شاخه‌های طب مکمل سبب کاهش خستگی و درد می‌شود و با توجه به هزینه کم، عدم عوارض و سهولت انجام این روش برای کاهش درد و خستگی بیماران بعد از جراحی پیوند بای پس شریان کرونری توصیه می‌شود.

---

سابقه و هدف: خستگی یکی از نشانه‌های شایع در بیماران تحت درمان با همودیالیز است. یکی از اقداماتی که می‌تواند به عنوان مداخله پرستاری جهت کاهش خستگی به کار رود، ماساژ بازتابی است. این پژوهش با هدف تعیین تاثیر ماساژ بازتابی کف پا بر خستگی بیماران تحت درمان با همودیالیز انجام گردید.

مواد و روش‌ها: این مطالعه کارآزمایی بالینی سه گروهی به شکل قبل و بعد در سال ۱۳۹۲ در بیماران همودیالیزی مراجعه‌کننده به بیمارستان امام علی (ع) و کلینیک تخصصی ایران مهر شهرستان بجنورد انجام شد. با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی، ۷۸ بیمار به سه گروه آزمون، شم و کنترل تقسیم شدند. ماساژ بازتابی کف پا در گروه آزمون، ماساژ ساده پا بدون فشردن نقاط استاندارد ماساژ بازتابی در گروه شم و مراقبت معمول بخش دیالیز درگروه کنترل صورت گرفت. از پرسشنامه خستگی پایپر (Piper) جهت سنجش خستگی قبل و بعد مداخله استفاده شد. داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی و آزمون‌های ANOVA یک طرفه و Paired-T با سطح معنی‌داری ۰۵/۰>p مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته‌ها: آنالیز داده‌ها نشان داد بین نمره خستگی بیماران در گروه آزمون و کنترل در مرحله قبل و بعد از مداخله تفاوت معنی‌دار وجود دارد (۰۰۱/۰>p). در گروه آزمون نمره خستگی بیماران از ۳۵/۱± ۳۴/۴ در مرحله قبل به ۲۷/۱±۸۰/۳ در مرحله بعد از مداخله کاهش یافت، در حالی که در گروه کنترل، نمره خستگی مرحله بعد (۸۷/۰±۱۹/۵) نسبت به مرحله قبل (۰۴/۱±۹۱/۴) افزایش یافته بود (۰۰۱/۰>p). در گروه شم، نمره خستگی مرحله قبل و بعد تفاوت معنی‌داری را نشان نداد (۹/۰= p).

استنتاج: ماساژ بازتابی پا می‌تواند به عنوان یک مداخله پرستاری در کاهش خستگی بیماران همودیالیزی مورد استفاده قرار گیرد.

---

سابقه و هدف: درد پس از قطع عضو، پیامدهای مختلفی از جمله ناتوانی،کاهش کیفیت زندگی و کاهش توانایی‌های ارتباطی بیمار با دیگران دارد. هدف از این مطالعه بررسی اثر ماساژ بازتابی پا بر درد بیماران پس ازقطع عضو اندام تحتانی بوده است.

مواد و روش‌ها: مطالعه کارآزمایی بالینی حاضرروی بیماران کاندید عمل آمپوتاسیون اندام تحتانی بستری شده در بیمارستان الزهرا (س) اصفهان به تعداد ۲۵ نفر در هر گروه (گروه مداخله و گروه کنترل) انجام شد. جهت ارزیابی شدت درد از مقیاس عددی درد (Numeric Rating Scale) استفاده گردید و مدت ۳۰ دقیقه تکنیک ماساژ بازتابی پا (پای سالم) برای بیماران گروه مداخله انجام شد و برای گروه کنترل نیز ماساژ ساق و کف پا به صورت ساده به مدت ۳۰ دقیقه انجام گردید و این حرکت ۸ الی ۱۰بار تکرار شد. از آزمون‌های آماری کای اسکویر، T-test، فیشر و آزمون آنالیز واریانس یک طرفه استفاده گردید.

یافته‌ها: ماساژ بازتابی پا باعث کاهش معنی‌دار شدت درد در گروه مداخله نسبت به گروه کنترل شد به صورتی که بیماران گروه مداخله به طور معنی‌داری از شدت درد کم‌تری بعد از مداخله برخوردار بودند (۰۰۹/۰ = p). طبق آزمون
T-test بین میانگین شدت درد قبل از عمل گروه مداخله و شاهد، تفاوت معنی‌دار نبود (۵۲/۰=p). بین دو گروه از نظر اختلاف میانگین شدت درد، تفاوت معنی‌داری وجود داشت (۰۰۱/۰˂p).

استنتاج: ماساژ بازتابی پا در بیماران تحت آمپوتاسیون موجب کاهش درد بعد از عمل می‌گردد بنابراین استفاده از آن جهت کاهش درد بیماران توصیه می‌گردد.

شماره ثبت کارآزمایی بالینی : ۱N۲۰۱۶۰۱۱۸۲۵۹۲۹IRCT

---

سابقه و هدف: اختلال خواب در بیماران تحت همودیالیز شایع است. مطالعه حاضر با هدف مقایسه اثر ماساژ بازتابی و طب فشاری بر کیفیت خواب این بیماران انجام گرفت.
مواد و روش‌ها: در این‌ کارآزمایی بالینی ۹۰ بیمار به روش در دسترس انتخاب و به طورتصادفی به سه گروه تخصیص یافتند. در گروه طب فشاری، ماساژ نقطه شن من، در مجموع ۱۲ جلسه انجام گردید. در گروه ماساژبازتابی، ماساژ پا انجام شد. برای گروه شاهد فقط مراقبت های معمول صورت گرفت. کیفیت خواب قبل، ضمن و پایان مداخله به کمک مقیاس خواب پیتزبرگ در گروه‌ها اندازه گیری ومقایسه شد.
یافته‌ها: نمره کلی کیفیت خواب قبل از مداخله بین ۳ گروه تفاوت معنی‌دار نداشت. ۲ هفته پس از مداخله میانگین کیفیت خواب در گروه ماساژ بازتابی۱/۳±۴/۴، طب فشاری ۱/۲±۲/۵ و شاهد ۸/۳±۷/۹ بود و ۴ هفته پس از مداخله در گروه ماساژ بازتابی ۵/۲±۲/۳، طب فشاری ۵/۲±۹/۳ و شاهد ۸/۳±۸/۹ بود. نمره کل کیفیت خواب در میانه و پایان مداخله در هر ۲ گروه مداخله به طور معنی‌داری از گروه شاهد کم‌تر بود (۰۱/۰P<) اما بین ۲ گروه مداخله تفاوت معنی‌داری مشاهده نشد. خطا ۵ درصد می‌باشد.
استنتاج: ماساژ بازتابی و طب فشاری به‌طور یکسان و موثر کیفیت خواب بیماران تحت همودیالیز را بهبود می‌بخشند و می‌توانند به عنوان روش غیر دارویی ساده و در دسترس، بسته به شرایط، برای بهبود کیفیت خواب استفاده شوند.
 
شماره ثبت کارآزمایی بالینی : ۱N۲۰۱۷۱۲۲۰۰۳۷۹۸۰IRCT
 

---

سابقه و هدف: درد مزمن گردن یکی از مشکلات شایع عضلانی اسکلتی است و محدودیت حرکات گردن و شانه می‌تواند سبب افت کیفیت زندگی گردد. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی تأثیر ماساژ دلک و غمز بر دامنه حرکات گردن و شانه و کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به گردن‌ درد مزمن غیر اختصاصی انجام پذیرفت.
مواد و روش‌ها: در این مطالعه نیمه تجربی که در سال ۲۰۱۸ در تهران انجام پذیرفت، مداخله در ۴ مرحله متوالی (هفته‌‌ای یک ‌بار) صورت گرفت. پیامدهای مطالعه در رابطه با کیفیت زندگی در ۳ مرحله قبل از مداخله، بعد از مداخله و یک ‎ماه بعد از مداخله و میزان محدودیت حرکات گردن و شانه قبل و بعد هر مداخله و یک ‎ماه بعد از مداخله چهارم مورد سنجش قرار گرفتند. تجزیه ‌و تحلیل داده ‌ها با استفاده از نرم‌ افزار آماری SPSS انجام شد.
یافته‌ها: کیفیت زندگی و دامنه حرکات در ناحیه شانه و گردن قبل از شروع جلسه اول ماساژ با میزان آن بعد از اتمام ماساژ تفاوت معنی‌داری داشت (۰۵/۰>P). بعد از اتمام جلسات ماساژ و دوره پیگیری یک‌ ماهه، تفاوت معنی‌داری در کیفیت زندگی و دامنه حرکات در ناحیه شانه و گردن مشاهده نشد (۰۵/۰<P).
استنتاج: ماساژ دلک و غمز در بیماران با درد مزمن غیر اختصاصی گردن موجب بهبود نسبی در کیفیت زندگی و دامنه حرکات در ناحیه شانه و گردن می‌گردد.
 
شماره ثبت کارآزمایی بالینی : ۲N۲۰۱۷۱۱۱۱۰۳۷۳۶۸IRCT
 

---

سابقه و هدف: اختلال خواب بعد از جراحی قلب از جمله عواملی است که می‌تواند باعث افزایش ضربان قلب، افزایش نیاز میوکارد به اکسیژن و دیس ریتمی قلبی شود که باعث وخیم تر شدن ایسکمی قلبی می‌شوند. هدف این مطالعه مقایسه تاثیر طب فشاری با ماساژ بازتابی کف پا بر وضعیت خواب بیماران پس از جراحی بای پس عروق کرونر است.
مواد و روش‌ها: این مطالعه یک کارآزمایی بالینی شاهد دار تصادفی می باشد. ۶۰ بیمار واجد شرایط به صورت تصادفی در ۳ گروه ۲۰ نفری طب فشاری و ماساژ بازتابی کف پا و شاهد تخصیص تصادفی شدند. ماساژ بازتابی به مدت ۳۰ دقیقه و طب فشاری به مدت ۲۱ دقیقه از روز سوم تا ششم بعد از عمل در بیماران انجام شد. پرسشنامه بررسی وضعیت خواب بیمارستانی در ۵ روز متوالی برای هر ۳ گروه تکمیل شد. داده ها با نرم افزار SPSS-۲۵ تجزیه تحلیل شدند.
یافته‌ها: مقایسه روند روزهای مختلف در هر ۳ گروه با آزمون GEE نشان داد که مداخله انجام شده در گروه ماساژ بازتابی بر روی مدت زمان خواب روز گذشته (۰۰۱/۰P<) موثرتر از گروه طب فشاری بود، در گروه طب فشاری رضایت بیماران از خواب شب گذشته و عمق خواب (۰۰۱/۰P<) موثرتر از گروه ماساژ بازتابی کف پا بوده است.
استنتاج: بر اساس نتایج به دست آمده، در گروه ماساژ بازتابی و طب فشاری بیماران رضایت بیش‌تری از خواب خود دارند. با توجه به مدت زمان کمتر طب فشاری نسبت به ماساژ بازتابی و بهبود بیشتر آن در وضعیت خواب می توان از طب فشاری به عنوان درمان غیر دارویی در بیماران جراحی قلب استفاده کرد.
 
شماره ثبت کارآزمایی بالینی : ۲۹N۲۰۱۱۰۹۰۶۰۰۷۴۹۴IRCT

---

 سابقه و هدف: رایج‌ترین درمان هیپربیلی‌روبینمی، فتوتراپی است. درمان‌های مکمل نظیر ماساژ و رفلکسولوژی با تاثیر بر دفع مکونیوم می‌تواند برای کاهش میزان بیلی‌روبین مناسب باشد، این مطالعه جهت مقایسه تاثیر رفلکسولوژی و ماساژ بر بیلی‌روبین سرمی نوزادان مبتلا به هیپربیلی‌روبینمی انجام شد.
مواد و روش‌ها: در این مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفی شده در سال ۱۳۹۸، ۹۰ نوزاد تحت فتوتراپی در بخش نوزادان بیمارستان شهر رفسنجان به روش نمونه‌گیری در دسترس و مبتنی بر هدف انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. نمونه‌ها به دو گروه مداخله و یک گروه کنترل تقسیم شدند. در گروه ماساژ، روزانه سه بار به‌مدت ۲۰ دقیقه مداخله ماساژ و در گروه رفلکسولوژی نیز روزانه سه بار به‌مدت ۲۰ دقیقه رفلکسولوژی دریافت نمودند. گروه کنترل فقط فتوتراپی بودند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه ویژگی‌های فردی و ثبت میزان بیلی‌روبین سرمی قبل و بعد از مداخله بود.
یافته‌ها: میانگین بیلی‌روبین قبل از مداخله در گروه رفلکسولوژی۳/۱۵±۱۸/۳۹، ماساژ۲/۲۴±۱۸/۵۱و کنترل ۲/۴۴±۱۸/۲۳بود که اختلاف آماری معنی‌داری را نشان نداد(۰/۹۲۳=P). اما۴۸ ساعت بعد از مداخله میانگین بیلی‌روبین در گروه‌های رفلکسولوژی۰/۹۶±۸/۲۰، ماساژ۰/۶۸±۸/۶۷ و کنترل۱/۲۲±۹/۳۳اختلاف آماری معنی‌داری را بین سه گروه نشان داد(۰/۰۰۱P<). آزمون تعقیبی مشخص کرد که اثر مداخله رفلکسولوژی در کاهش میانگین بیلی‌روبین به‌طور معنی‌داری بیش از مداخله ماساژ و کنترل بود(۰/۰۰۱P<). هم‌چنین اثر مداخله ماساژ در کاهش بیلی‌روبین به‌طور معنی‌‌داری بیش از گروه کنترل بود(۰/۰۲۷=P).
استنتاج: به نظر می‌رسد انجام رفلکسولوژی، در کاهش میزان بیلی‌روبین نوزادی نسبت به ماساژ موثر‌تر باشد. پرستاران می‌توانند جهت کاهش بیلی‌روبین در کنار فتوتراپی از رفلکسولوژی و ماساژ به عنوان دو روش غیر دارویی استفاده نمایند.
 
شماره ثبت کارآزمایی بالینی : ۳N۲۰۱۸۰۲۰۶۰۳۸۶۴۲IRCT

---

 سابقه و هدف: درد از شایع‌ترین مشکلات بیماران، پس از جراحی هیسترکتومی می‌باشد، که باعث عوارض طولانی مدت در دوران نقاهت بعد از عمل و تاخیر در بهبود بیمار می‌گردد. امروزه برای کاهش عوارض دارویی ضددرد، گرایش زیادی به سمت طب مکمل از جمله ماساژ پیدا شده است. لذا این پژوهش با هدف تعیین تاثیر ماساژ پا بر درد بیماران در دوران نقاهت پس از هیسترکتومی انجام شد.
مواد و روش‌ها: این پژوهش یک مطالعه کارآزمایی بالینی کنترل شده تصادفی است. تعداد ۶۰ بیمار تحت هیسترکتومی (هر گروه ۳۰ نفر) واجد شرایط، با نمونه‌گیری در دسترس در سال ۱۳۹۶ از بیمارستان‌های شریعتی و ولیعصر تهران با تخصیص تصادفی ساده به دو گروه تقسیم شدند. در گروه مداخله ماساژ پا به‌مدت ۲۰ دقیقه یک بار در روز به مدت دو روز متوالی بعد از عمل انجام گرفت و گروه کنترل مراقبت‌های روتین را دریافت کردند. قبل از مداخله، ۲۴ ساعت بعد از اتمام دوجلسه مداخله و هم‌چنین ۵ روز پس ازجراحی در هرگروه شدت درد با استفاده از مقیاس استاندارد دیداری درد (visual analoge pain scale) اندازه‌گیری شد. داده‌ها با آمارهای توصیفی،آزمون‌های تی مستقل، کای اسکوئر وتست دقیق فیشر تجزیه وتحلیل شد.
یافته‌ها: مقایسه اختلاف میانگین نمره درد قبل از ماساژ و ۲۴ ساعت بعد از ماساژ در گروه ماساژ پا (۰/۴۱±۲/۰۱) و کنترل (۰/۲۱±۰/۴۷) بود که اختلاف آماری معنی‌داری نشان داد(۰/۰۰۱P<). این اختلاف ۵ روز پس از ترخیص معنی‌دار نبود (۰/۳P=).
استنتاج: ماساژ پا پس از هیسترکتومی بر روی درد در دوران نقاهت موثر است. با توجه به این‌که این نوع مداخله ارزان و ساده است، می‌توان از این مداخلات طب مکمل به‌عنوان روش‌های غیردارویی در کنار سایر درمان‌های معمول استفاده شود.

شماره ثبت کارآزمایی بالینی : ۵N۲۰۱۳۰۱۱۹۶۲۸۴IRCT
 

---

سابقه و هدف: کیفیت خواب و زندگی سالمندان از عوامل کلیدی بهبود سلامت و رفاه آن‌هاست. با توجه به ترجیح روش‌های غیردارویی، این مطالعه با هدف تأثیر آموزش بهداشت خواب و ماساژ رفلکسولوژی را بر کیفیت خواب و زندگی سالمندان، انجام پذیرفت.
مواد و روش‌ها: این مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده، در سال ۲۰۲۳ روی ۱۲۷ سالمند در ساری انجام شد. شرکت‌کنندگان به سه گروه (دو گروه مداخله و یک گروه کنترل) تقسیم شدند. گروه‌های مداخله شامل آموزش بهداشت خواب (گروه‌های ۲ تا ۵ نفره) و ماساژ با روغن سیاه‌دانه (۸ جلسه در ۴ هفته) بودند. گروه کنترل مداخله‌ای دریافت نکرد و کیفیت خواب و زندگی با پرسشنامه‌های استاندارد قبل، بلافاصله بعد و یک ماه پس از مداخله ارزیابی شد. داده‌ها با آزمون‌های اندازه‌گیری مکرر، Tamhane و معادلات برآورد تعمیم ‌یافته تحلیل شدند.
یافته‌ها: قبل از مداخله، تفاوت معنی‌داری در کیفیت خواب بین گروه‌ها وجود نداشت (۰/۷۶۳=P). پس از مداخله و یک ماه بعد، بهبود معنی‌دار در کیفیت خواب در گروه‌های مداخله مشاهده شد (۰/۰۰۱ =P). هم‌چنین، کیفیت زندگی در هر دو گروه مداخله به‌طور معنی‌داری بهتر از گروه کنترل بود (۰/۰۵ = P). تفاوت معنی‌داری در کیفیت زندگی بلافاصله و یک ماه پس از مداخله مشاهده نشد (۰/۵۲۵= P).
استنتاج: روش‌های غیردارویی مانند آموزش بهداشت خواب و ماساژ بازتابی کف پا می‌توانند بهبود قابل توجهی در کیفیت خواب و زندگی سالمندان داشته باشند، که توصیه می گردد از هر دو روش آزموده شده در این مطالعه با اولویت ماساژ رفلکسولوژی کف پا در بهبود وضعیت خواب و کیفیت زندگی سالمندان استفاده گردد.
                             شماره ثبت کارآزمایی بالینی IRCT۲۰۲۲۱۱۰۶۰۵۶۴۲۰N۱ :