سابقه و هدف: استرس یک محرک است که منجر به واکنش فیزیکی یا روانی می‌شود. استرس، حافظه و شناخت  را تحت تأثیر قرار می‌دهد. داروهای رایجی که برای درمان استرس و اختلالات حافظه استفاده می‌شوند اثرات محدود و عوارض جانبی فراوانی دارند، بنابراین جستجوی ترکیبات موثر جدید با منشاء طبیعی و عوارض جانبی کم‌تر، مورد توجه می‌باشند. مطالعات مختلف نشان داده است که هلیله سیاه و کروسین در بهبود حافطه مؤثر هستند. چندین پروتئین از جمله سیناپسین۱، سیناپتوفیزین و  PSD۹۵در انتقال پیام عصبی در سیناپس‌های دخیل در حافظه نقش دارند. در این مطالعه اثر عصاره هیدروالکلی هلیله سیاه و کروسین در بهبود حافظه و استرس و بیان ژن‌های سیناپسین ۱، سیناپتوفیزین و PSD۹۵ در بافت هیپوکمپ موش‌های صحرایی نر مدل استرس بی حرکتی مورد ارزیابی قرار گرفته است.
مواد و روش‌ها: در این مطالعه ۲۵ سر موش صحرایی نر بالغ نژاد ویستار به‌طور تصادفی به پنج گروه شامل گروه کنترل، گروه استرس،گروه تیمار شده با عصاره هیدروالکلی هلیله سیاه، گروه تیمار شده با کروسین،گروه تیمار هم‌زمان با عصاره هیدروالکلی هلیله سیاه و کروسین تقسیم شدند. همه گروه‌ها غیر از گروه کنترل به مدت ۱۴ روز تحت استرس بی‌حرکتی قرار گرفتند. کروسین به‌صورت داخل صفاقی (mg/kg ۳۰) و عصاره هیدروالکلی هلیله سیاه به‌صورت گاواژ داخل معدی (mg/kg ۵۰) داده شد. پس از ۱۴ روز تست shuttle box جهت بررسی حافظه انجام‌ شد. سپس حیوانات بی‌هوش شدند و هیپوکمپ آن‌ها جدا گردید و تغییرات بیان ژن‌های سیناپسین ۱، سیناپتوفیزین و PSD۹۵ در بافت، توسط روش Real-time PCR مورد بررسی قرار گرفت.
یافته‌ها: استرس بی‌حرکتی باعث اختلال در دو شاخصه حافظه شد، یعنی مدت زمان توقف دراتاقک تاریک را افزایش (۰۱/۰>P) و مدت زمان تاخیر جهت ورود به اتاقک تاریک را نسبت به گروه کنترل کاهش(۰/۰۰۰۱>P) داد. درمان با عصاره هیدرو الکلی هلیله سیاه تاثیری بر روی مدت زمان توقف در اتاقک تاریک نداشت (۰/۰۵<P). اما کروسین منجر به کاهش مدت ‌زمان توقف در اتاقک تاریک نسبت به گروه استرس شد (۰/۰۵>P). عصاره هیدروالکلی هلیله سیاه و کروسین هر دو مدت‌ زمان تأخیر جهت ورود به اتاق تاریک را افزایش دادند (به‌ترتیب ۰/۰۱>P و ۰/۰۰۱>P). در نتیجه هر دوی آن‌ها پارامترهای بهبود حافظه را تحت تاثیر قرار دادند. ترکیب عصاره هیدروالکلی هلیله سیاه و کروسین مدت زمان توقف در اتاقک تاریک را کاهش (۰۵/۰>P) و مدت زمان تاخیر جهت ورود به اتاقک تاریک را نسبت به گروه استرس افزایش داد(۰۰۱/۰>P). استرس بی‌حرکتی باعث کاهش بیان ژن‌های سیناپتوفیزین، سیناپسین ۱ و PSD۹۵ در بافت هیپوکمپ نسبت به گروه کنترل شد (همگی ۰/۰۰۱>P). هم‌چنین بیان ژن‌های سیناپتوفیزین، سیناپسین ۱ و PSD۹۵ در بافت هیپوکمپ گروه‌های تیمار شده با عصاره هیدروالکلی هلیله سیاه (به‌ترتیب ۰/۰۱>P، ۰/۰۱>P و ۰/۰۰۱>P)،کروسین (به‌ترتیب ۰/۰۰۱>P، ۰/۰۱>P و ۰/۰۰۱>P) و ترکیب آن‌ها (به‌ترتیب ۰/۰۰۱>P،۰/۰۰۱>P و ۰/۰۱>P) نسبت به گروه استرس افزایش یافت.
استنتاج: درمان با کروسین و عصاره هیدرو الکلی هلیله سیاه به‌طور جداگانه و یا ترکیب آن‌ها در بهبود حافظه و کاهش استرس با افزایش بیان ژن‌های سیناپسین ۱، سیناپتوفیزین و  PSD۹۵موثر بود.