سابقه و هدف: سوء مصرف مواد یکی از مهم‏ترین مشکلات اجتماعی در میان جوانان است. هدف از این مطالعه بررسی شیوع سوء‌مصرف مواد و عوامل مرتبط با آن در مصرف‌کنندگان قلیان شهر زاهدان می‌باشد.

مواد و روش‌ها: این مطالعه مقطعی در سال 1394 روی 600 نفر از مصرف‏کنندگان قلیان شهر زاهدان انجام گرفت. طبق نقشه شهری، زاهدان به 5 منطقه شمالی، جنوبی، شرقی، غربی و مرکزی تقسیم شد و یک نقطه شروع از روی نقشه انتخاب شد و افراد  حاضر در اولین قلیان سرای منطقه وارد مطالعه شدند. اطلاعات با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه جمع‌آوری گردید. سپس آدرس نزدیک‌ترین قلیان سرای بعدی سوال شده و نمونه‌گیری از قلیان سرای بعدی نیز به همین ترتیب ادامه یافت تا تمامی پرسشنامه‌های مورد نیاز در هر منطقه تکمیل گردید. داده‏ها در نرم‌افزار Stata.12 با استفاده از آزمون مجذور کای، T مستقل و رگرسیون لوجستیک چندگانه تحلیل شد.

یافته‌ها: میانگین سنی شرکت کنندگان 1/5 ±1/26 سال بود. 53 درصد از مصرف کنندگان، قلیان را به صورت گروهی استعمال می‌کردند. سن شروع اولین مصرف قلیان در پسران و دختران به ترتیب 13/6 ±1/17 و 6/5 ±2/21 سال بود (04/0p=). میزان شیوع کلی مصرف انواع مواد 4/70 درصد بود. استعمال قلیان به صورت گروهی (03/2OR=، 05/0p=)، مصرف قلیان یک روز در میان (2/2OR=، 042/0p=)، زندگی در خانه مجردی (27/2OR=، 046/0p=)، دانشجو بودن (7/3OR=،01/0p=) و پسر بودن (3OR=،032/0p=) شانس گرایش به سایر مواد در مصرف‌کنندگان قلیان را افزایش می‌داد.

استنتاج: سوء مصرف مواد در مصرف‏کنندگان قلیان بیش از جمعیت عمومی بود. قلیان می‌تواند در شروع‌ مصرف سایر مواد نقش داشته باشد. موقعیت استعمال قلیان والگوی مصرف آن به عنوان فاکتورهای مهم مرتبط با گرایش مصرف‌کنندگان قلیان به سایر مواد مخدر و صنعتی است.